ONS MEERVOUDIG BREIN

Gert-Jan C. Lokhorst

1988

G.J.C. Lokhorst. Recensie van R. Ornstein, Ons meervoudig brein. NRC Handelsblad, Zaterdags Boekenbijvoegsel, p. 4, September 17, 1988. ISSN 0002-5259.

De oorspronkelijke titel van dit boek, Multimind, is toepasselijker dan die van de vertaling. Ornstein, een psycholoog uit Californië, heeft het namelijk helemaal niet over de hersenen. Hij heeft het alleen maar over de menselijke geest. Volgens hem is deze niet uit één stuk gehouwen, maar een lappendeken van allerlei verschillende motieven, plannen, talenten en overwegingen, die vaak met elkaar om voorrang strijden. In de ene situatie laten we ons van de ene kant zien, en in een andere treedt weer een ander aspect naar buiten. De eenheid is ver te zoeken; we kunnen beter van een mentaal mozaïek spreken. Misschien was De facetgeest een betere titel voor het boek geweest, naar analogie van de facetogen van insekten.

Ornstein noemt zijn opvatting van geestelijke fragmentatie nieuw, maar dat is ze natuurlijk niet: we vinden hetzelfde thema bijvoorbeeld in De maatschappij van de geest van Marvin Minsky. Ornsteins boek is echter veel prettiger om te lezen. Op een onpretentieuze toon dist hij ons allerlei anecdotes en voorvalletjes uit het dagelijks leven op die hij als illustraties van zijn these ziet. Het is vaak de vraag of ze dat wel echt zijn, maar we steken er wel wat van op, al is het maar hoe we de beste prijs kunnen krijgen voor een tweedehands auto. Het blijkt erom te gaan het juiste deel van de persoonlijkheid van de aspirant-koper te activeren. De kooplustige in hem moet wakker gemaakt worden. Behalve zulke praktische tips geeft Ornstein beschrijvingen van allerlei aardige psychologische experimenten waarin vrijwilligers in de meest vreemdsoortige situaties belanden. Ze zullen ook wel in tal van andere populaire psychologie-boeken te vinden zijn, maar blijven altijd leuk om te lezen en na te vertellen.

Maar het blijft jammer dat het boek niet ingaat op de hersenen. Voor iedereen die Ornstein kent als de auteur van The psychology of Consciousness (1973) zal dit teleurstellend zijn. In dat boek slaagde hij erin zijn psychologische ideeën over twee tegengestelde manieren van denken, een Oosterse en een Westerse, te verbinden met de destijds net ontdekte feiten over de verschillende manieren waarop de twee helften van de hersenen werken. Daardoor was het boek een samenhangend geheel, dat op velen een enorme indruk maakte.

Met zijn huidige onderwerp had hij hetzelfde kunnen doen. We hoeven maar naar de groeven en windingen van de hersenen te kijken of we zien dat zij uit vele verschillende delen bestaan, die vaak ver van elkaar liggen en lang niet altijd even goed met elkaar zullen communiceren. Sommige uit de psychologie bekende feiten worden hierdoor onmiddellijk verklaard. Zo is het vaak aangetoond dat de uitspraken van mensen over hun eigen gedrag vaak ver bezijden de waarheid zijn. Als we op de bouw van de hersenen letten spreekt dat vanzelf. De bewegingen van onze tong worden vanuit een ander deel bestuurd dan de rest van ons gedrag. Het deel dat spreekt kan een andere mening hebben dan de delen die voor de rest van het gedrag zorgen, en zo kunnen de uitspraken van mensen over zichzelf wel eens geheel in strijd zijn met wat ze werkelijk doen. De persoon zal daar zelf niets van merken omdat de tegenstrijdigheden zich in verschillende compartimenten bevinden die niet met elkaar in contact staan. Zo kunnen we soms situaties krijgen waarin de linkerhand letterlijk niet weet wat de rechterhand doet (Stanley Kubricks dr. Strangelove was daar het meest amusante voorbeeld van).

Door dit soort overwegingen erbij te betrekken had Ornstein zijn ideeën veel steviger kunnen funderen, en zijn boek zou daardoor een stuk interessanter zijn geworden. Nu blijft het allemaal toch wel erg vrijblijvend.


Previous | Up | Next

gjclokhorst@gmail.com || July 17, 2015 || HTML 4.01 Strict